Η Μεγάλη Εβδομάδα στην ελληνική παράδοση είναι γεμάτη συγκίνηση, συμβολισμούς και κατανυκτική ατμόσφαιρα. Ανάμεσα στις πολλές μορφές λαϊκής έκφρασης που συναντάμε αυτή την περίοδο, ξεχωρίζει ο πασχαλινός θρήνος, όπως αποτυπώνεται στα παραδοσιακά τραγούδια και χορούς κυρίως της Μεγάλης Παρασκευής.
Ο Θρήνος της Παναγίας
Ένα από τα πιο συγκινητικά στοιχεία του πασχαλινoύ πένθους είναι τα μοιρολόγια της Παναγίας. Αυτά τα παραδοσιακά τραγούδια εκφράζουν τον πόνο της Μητέρας που θρηνεί τον σταυρωμένο Υιό της. Με αργό ρυθμό και βαθιά συναισθηματική φόρτιση, ψάλλονται είτε στην εκκλησία, είτε κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου, είτε ακόμα και σε υπαίθριες τελετές, κυρίως από γυναίκες.
Χαρακτηριστικοί στίχοι:
«Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον,
Που έδυ σου το κάλλος;»
«Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται.»
Παραδείγματα από την Κρήτη, την Ήπειρο και τη Νάξο
Κρήτη
Στην Κρήτη, οι μαντινάδες της Μεγάλης Παρασκευής παίρνουν τη θέση των μοιρολογιών. Οι πιστοί εκφράζουν το πένθος τους με τη χαρακτηριστική κρητική λυρική φόρμα, πλέκοντας στιχάκια με έντονη συγκινησιακή φόρτιση:
«Εψές τσι νύχτας το λοιπόν, τα μεσονυχτισμένα,
είδα τ’ αστέρια να κλαιν’ κι εσβήναν ένα ένα.»
«Πως να σε πλύνω γιόκα μου, πως να σε θυμιατίσω,
που σου ’ναι το κορμάκι σου γεμάτο από πληγές;»
Οι λυράρηδες της Κρήτης πολλές φορές παίζουν αργά, σε μινόρε κλίμακα, συνοδεύοντας τη θρηνητική ποίηση με μελωδία που συγκινεί βαθιά.
Ήπειρος
Η Ήπειρος, τόπος γνωστός για την πένθιμη και δωρική μουσική της, έχει μια ιδιαίτερη παράδοση στα μοιρολόγια και τους αργούς θρηνητικούς χορούς. Συχνά, οι γυναίκες των χωριών μαζεύονται σε σπίτια ή στις εκκλησίες και ψάλλουν πολυφωνικά μοιρολόγια, με αυθεντική λιτή έκφραση:
«Μοιρολογούν τα σύννεφα, θρηνούν και τα πελάγη,
τον μονογέννη Υιό του Θεού και της Παρθένου.»
Εκτός από τα μοιρολόγια, ο χορός “Καγκέλι”, που κανονικά είναι πανηγυρικός, αυτές τις μέρες χορεύεται με αργό, πένθιμο ρυθμό, σε κύκλο, με χαμηλά βήματα και σιωπηλή έκφραση.
Νάξος
Στη Νάξο, τη Μεγάλη Παρασκευή τελείται μια ιδιαίτερα κατανυκτική περιφορά του Επιταφίου, που συνοδεύεται από τοπικά μοιρολόγια αλλά και το χαρακτηριστικό τραγούδι της Παναγίας. Ένα γνωστό ναξιώτικο μοιρολόι αναφέρει:
«Μη μου το λες, μη μ’ απαντάς, πικραίνομαι, λυπούμαι,
τον πήραν τον Υιό μου μου κι ορφανή απομένω.»
Εκεί, πολλές φορές, η πομπή στέκεται σε σημεία-σταθμούς στο χωριό, όπου οι γυναίκες θρηνούν φωναχτά και τραγουδούν, μεταφέροντας το πάθος σε κάθε γωνιά της κοινότητας.
Θρηνητικοί Χοροί
Αν και ο χορός παραδοσιακά συνδέεται με τη χαρά, στην ελληνική παράδοση δεν απουσιάζει από το πένθος. Σε ορισμένα χωριά, ιδιαίτερα στην Ήπειρο, τη Θράκη αλλά και νησιά όπως η Πάτμος και η Κάλυμνος, μετά την περιφορά του Επιταφίου ή ανήμερα το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, χορεύονται αργοί κυκλικοί χοροί, με σεμνότητα, σιωπή και αίσθηση συμμετοχής στο Θείο Πάθος.
Αυτοί οι χοροί έχουν τελετουργικό χαρακτήρα και λειτουργούν ως γέφυρα από τη θλίψη της Σταύρωσης προς την ελπίδα της Ανάστασης.
Συμπερασματικά
Ο πασχαλινός θρήνος μέσα από τα τραγούδια και τους χορούς δεν είναι απλώς μια μορφή λαϊκής τέχνης – είναι ένα πνευματικό βίωμα. Είναι η φωνή της κοινότητας που ενώνεται με το Θείο Δράμα, θρηνεί, αλλά και προετοιμάζεται για τη χαρά της Ανάστασης. Η ελληνική παράδοση, μέσα από τις μαντινάδες της Κρήτης, τα πολυφωνικά μοιρολόγια της Ηπείρου και τα θρηνητικά τραγούδια της Νάξου, συντηρεί και μεταδίδει ένα βαθύτατο πολιτισμικό και πνευματικό αποτύπωμα αιώνων.
xoreytis.gr