«Το Σαββάτο του Λαζάρου, ψάλλουν τα ομώνυμα κάλαντα όπως το Λάζαρε πες μας τι είδες.. Τα κάλαντα αυτά λέγονται από παιδιά που κρατούν ένα στεφάνι που έχει πλεχθεί με τα ωραιότερα λουλούδια της εποχής και από την ωραιότερη κοπέλα του χωριού. Το στεφάνι αυτό κατόπιν αποτίθεται με μεγάλο σεβασμό στον Επιτάφιο την ημέρα του στολισμού του. Μάλιστα οι καλαντάρηδες παλιά έκαναν και συναγωνισμό ποιος θα κάνει το ωραιότερο στεφάνι ή ποιος θα έχει στο στεφάνι του τις παιώνιες από τους γκρεμούς των βουνών.
Όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα, στα καφενεία δεν παίζουν χαρτιά αλλά με ένα σπαούλι κρεμούν τον Φάντη της τράπουλας από το ταβάνι. Οι άντρες κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια και ασπαλάθους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν τη ρεματιά για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν τον Ιούδα, τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού για την προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν παλιά ρούχα για να ντυθεί ο Ιούδας, τον οποίο παραγεμίζουν με άχυρα. Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη.
Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύουν από τους κήπους κρίνους, τριαντάφυλλα, άνθη λεμονιάς για το στολισμό του Επιταφίου τη Μεγάλη Πέμπτη. Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες ασχολούνται και με το βάψιμο των αβγών, με τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας. Μάλιστα πάνω στα αβγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπώνονταν επάνω.
Τη Μεγάλη Παρασκευή ο ιερέας μνημονεύει εντός της Εκκλησίας πριν την περιφορά του Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγγενών κάθε οικογένειας, έστω και πολλές γενιές πίσω. Μετά την περιφορά παίρνουν τα λουλούδια στα σπίτια για να φέρουν ευλογία σε κάθε νοικοκυριό. Επίσης, σε χωριά της Κρήτης τη Μεγάλη Παρασκευή, νέοι και νέες κρατώντας ένα Σταυρό με στεφάνι γυρνούν τους δρόμους των χωριών περνώντας πόρτα- πόρτα ψάλλουν τα κάλαντα της Μ. Παρασκευής ή το μοιρολόι της Παναγιάς.
Το βράδυ της Ανάστασης, με το Χριστός Ανέστη, τα κοπέλια δίνουν φωτιά στον Ιούδα και ρίχνουν μπαλωθιές.
Το Μεγάλο Σάββατο μετά την πρώτη Ανάσταση οι πιστοί με ευλάβεια μεταφέρουν στο σπίτι και εναποθέτουν στο εικονοστάσι τα άνθη από τον Επιτάφιο τα λεγόμενα καλορίζικα.
Τα φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή και το Πάσχα είναι οι καλίτσες, οι ασκολύμπροι οι ψικοσιρίδες, οι χοιρομουρίδες, το σταμναγκάθι, οι ραπανίδες, οι χοχλιοί, τα παπούλια και οι βρουβόπιτες τα σπαράγγια, τα τσιμούλια, η στάκα, τα καλιτσούνια, ο ξυνόχοντρος, το οφτό αρνί ή ρίφι, το κυνήγι, οι ομαθιές και τα γαρδούμια. Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες ζυμώνουν τα καλιτσούνια, τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα δεν έχει στη μέση τρύπα και στο κέντρο της μπαίνουν κανονικά τρία κόκκινα αυγά, όσα και η Αγία τριάδα. Το Πάσχα οι σύντεκνοι πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής και οι βοσκοί πάνε κατσοχοίρι, κόκκινα αυγά και το λευκό κερί της Ανάστασης. Στην Κρήτη το Πάσχα δεν σούβλιζαν αρνί απλά έσφαζαν ένα σφαχτό, ρίφι ή αρνί και μ’ αυτό έκαναν διάφορα φαγητά. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν τη φουνάρα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο- Ιούδα και την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη» βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δυο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να προσκαλέσει τους πιστούς στην Ανάσταση. Μόλις πει ο παπάς το «δεύτε λάβετε φως», πολλοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το άγιο φως στο σπίτι τους αμίλητοι πιστεύοντας στο καλό στο σπιτικό τους γιατί έτσι διώχναν τους δαίμονες.
Το παζάρι των Βουκολιών αποτελεί σημείο αναφοράς για τα Χανιά, και οργανώνεται κάθε χρόνο την Μεγάλη Παρασκευή. Στην σημερινή του μορφή, το παραδοσιακό παζάρι των Βουκολιών είναι ουσιαστικά μια εμποροπανήγυρης που συγκεντρώνει εκατοντάδες μικροπωλητών αλλά και πλήθος κόσμου από κάθε γωνιά της Κρήτης.
Στην πόλη του Ηρακλείου κατά την περιφορά συναντώνται οι Επιτάφιοι διάφορων εκκλησιών στο Μεϊντάνι -στον σταυρό της πόλης -όπου αναπέμπονται δεήσεις. Τέλος, τη Δευτέρα του Πάσχα σε ορισμένες περιοχές του Ηρακλείου και σε αρκετά χωριά πηγαίνουν στο νεκροταφείο με κόκκινα αυγά, καλιτσούνια και κουλούρια για να μεταφέρουν το νέο της Ανάστασης και γίνεται τρισάγιο από τους ιερείς»
Επιμέλεια: Χριστίνα Παλακίδου
Γραμματέας Συλλόγου Φίλων Κρητικής Παράδοσης «Ξαστεριά» Θέρμης
